Blog

Séraphine Louis, een ontmoeting

Blog naar aanleiding van een film over Séraphine Louis of Séraphine de Senlis, 10 dec. 2016

Ergens halverwege 2016 las ik een berichtje over een film in de krant. Het ging over een bekende galerie/verzamelaar, begin 20e eeuw, die bij toeval ontdekt dat zijn huishoudster schildert.
Het bleek om Wilhelm Uhde en Séraphine Louis (1864-1942) te gaan.

De film vertelt het levensverhaal van Séraphine: arm, wees, vrouw, arm. De film toont een robuuste vrouw met een gedrevenheid om in de natuur te zijn en te schilderen. Ze heeft een religieuze component, of dat haar uiteindelijk in een psychose drijft, of de armoe, is niet duidelijk. Ik vond na enig zoeken een prachtig boek vol onderzoek over haar uit 2009/2015 van Hans Körner en Manja Wilkens. Helaas is het in Duits/Frans wat voor mij niet erg leesbaar is, maar wel met 73 kleuren afbeeldingen van haar werk.

Haar werken. Een soort feest. Ik voelde me meteen fan. Ze hoort tot de post impressionisten … en dan genoemd: modern primitieven. Haar werk sprankelt, leeft, is gelaagd, vol aarde, kleur en tegelijkertijd schoon, zuiver met toch een soort vervreemding. Een spel van bloem, kleur en vlak speelt zich af op de soms grote doeken van 2 m hoog.

Fantastische composities die bijvoorbeeld bestaan uit een soort Rothko achtergrond: 2 vlakken, het bovenste deel is blauw en onder bruin. Daaroverheen vanuit het midden een appelboom. Een mozaïek van blaadjes, lijnen en stippen. En daarachter; Is het een vergezicht? Of zie je de boom onder de aarde doorgroeien? Maar daar steken de blaadjes juist opgelicht af en zie je een sterren hemel, is het dan een reflectie in het water?

Het is moeilijk te omschrijven waarom dit werk zo binnenkomt. Het zit hem in de opvatting van compositie, ze vult het vlak keurig binnen de lijnen uit zonder dat het een nette decoratie wordt. Er zit een vaart in de streken maar ook heel fijne lijnen, het is heel plastisch maar zonder ruimtelijkheid uit het oog te verliezen. Zonder dat de bloemen, struiken of bomen nou heel realistisch zijn, spat een essentie er van af. Maar juist dat levendige, niet expressionistisch, impressionistisch, noch academisch, het oprechte, raakt me.
Het woord mystiek zie ik terugkomen in het boek, ook wel in de film. Wie weet, mystieke natuur of persoonlijke mystiek?

In de herfst, bezocht ik Senlis. SENSLIS is de plek waar zij woonde en werkte, ze wordt ook wel Seraphine de Senlis genoemd. (Hou je - als niet getrouwde vrouw - je eigen naam, plakken ze de naam van een stad aan je, zodat je nog steeds moeilijk te vinden bent in de archieven, maar dat is een ander verhaal.) Met mijn reisgenote namen we de split second beslissing en reden van de weg vlak voor Parijs af. Senlis blijkt een prachtige stadje met een grote kerk en veel geschiedenis. In het museum hangen een paar doeken van haar. Net voor de lunchsluiting, renden we naar de 2e verdieping en vergaapte ons aan het werk.

Nog beter te zien in het echt, is de maat, de doorwerktheid, de lagen en intensiteit van de kleuren. Wat misschien ook meespeelt, er is geen enkele aanwezigheid van ego, van mens, van concept … in de werken. Ze heeft wel een en ander meegekregen van de heer Uhde over de kunstontwikkelingen in die tijd, begreep ik uit film en boek, maar wat is niet geheel bekend. Ze stond vrij ver af van de kunstwereld.

Ik vraag me af - er is zo weinig vrouwelijke kunst bekend (gemaakt) uit die tijd - is er een vrouwenperspectief wat me zo treft, of is het haar bijzonder talent, of een combinatie van beiden. Wat me opviel qua beeldvorming in de film is de overeenkomst over hoe zij wordt neergezet als kunstenaar en Camille Claudel in de gelijknamige iets oudere film, bij Louis zijn het de wat verwilderde zoektocht naar planten en aarde die ze nodig heeft voor pigmenten, bij Claudel, gaat het over hoe zij ‘s nachts in de grond dook om de juiste klei te vinden. Een soort overeenkomstige beeldvorming van wat ‘gedreven’ vrouwen, met een ondertoon van zie je wel ze waren al een beetje gek: toch een beetje heks...

Hoe dan ook verdient deze kunstenares het om opgenomen te worden in de overzichten van kunstgeschiedenis die vol staan met veel minder relevante dan wel originele kunstenaars dan deze.

Overigens stierf ze vermoedelijk van de honger in het ziekenhuis waarin ze was opgenomen na haar psychose, waarna ze niet meer heeft gewerkt.
Het gesticht: nog een overeenkomst met Camille Claudel.

• In 2008 werd haar levensverhaal verfilmd in Séraphine door Martin Provost met Yolande Moreau in de rol van Séraphine.
• In 2009 verscheen haar biografie: Séraphine Louis 1864-1942 van Hans Körner / Manja Wilkens. Uitgever Reimer Frans/Duits talig. Tweede druk in 2015 met 72 kleurfoto's. ISBN 978-3-496-01547-5
• Camille Claudel is een Franse film van Bruno Nuytten die werd uitgebracht in 1988.